Информационные материалы из архива
Речицкого краеведческого музея
По материалам музейного уголка "История нашего края"
З успамінаў Глафіры Міхайлаўны Марчанкі
У свой час наша вёска Горваль называлася мястэчкам. Была нават райцэнтрам. Непасрэдна перад вайной у Горвалі было 360 двароў, болыш як паўтары тысячы жыхароў. Значны працэнт мясцовага насельніцтва складалі яўрэі. Таму ў навакольных вёсках Горваль называлі яўрэйскім мястэчкам.
Шмат хто з горвальскіх яўрэяў працаваў у калгасе «Чырвоны Кастрычнік». Але большасць займалася саматужніцтвам.
Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, то нямала горвальскіх мужчын-яўрэяў пайшлі на фронт, некаторыя выехалі ў эвакуацію. Але шмат ix i засталося. Не ведалі, што ix чакае жудасны лес.
Горваль кapнiкi цалкам спалілі ў чэрвені 1943-га. Расправіліся i з насельніцтвам вёcкi. Людзей стралялі- палілі жывымi. Але сярод ахвяраў чэрвеня 1943 года яўрэяў не было: яны 6ылі знішчаны яшчэ ў 1941-ым.
...Фашысты ўвайшлі ў нашу вёску 19 — 20 жніўня 1941 года. Адныя часці супыняліся на адпачынак, потым збіраліся i ехалі ў бок Рэчыцы. Іхняе месца займалі іншыя варожыя падраздзяленні.
На першым часе акупанты нікога не жалелі. Xiбa што гвалтам забіралі харч.
Але праз які тыдзень акупанты пайшлі па хатах, пачалі загадваць, каб яўрэі збіраліся на сход. Ім казалi ісці на калгасны двор.
Вядома, ўсе здагадаліся: чужынцы задумалі нядобрае. Над Горвалем павісла злавесная цішыня.
Адным з першых да месца збору рушыў Юдка Калеснікаў. Ягоная жонка Слава корпалася на агародзе. Kapiнікі яе не заўважылі. Але жанчына, даведаўшыся, што муж на «сходзе», апранула ўсе святочнае i пакрочыла на калгасны двор, куды збіралі няшчасных. Горвальцы супынялі яе: «Куды ты? І цябе расстраляюць...» Яна ж адказвала: «Калі ўжо расстралялі Юдку, то няхай страляюць i мяне...»
Kapнiкi не пашкадавалі нiводнага з яўрэяў: ні малога, ні старога. У той дзень жніўня 1941-га знішчылі ix некалі дзесяткаў. A калі выехалі з вёскі, горвальцы кінуліся да калгаснага двара. Агледзелі расстраляных. Убачылі, што нi водная куля не зачапіла Брайну Саламонаўну Кофман. Хутчэй за усё яна памерла ад разрыву сэрца. Крыху пазней горвальцы сталі сведкамі расправы над Хаяй Калеснікавай. Толькі ёй з дзіцём пашчасціла ўратавацца ў дзень расстрэлу мясцовых яўрэяў. Немец, які прыходзіў арыштоўваць жанчыну, яе адпусціў. Справа ў тым, што муж Xai не быў яўрэем. А мо i ў карніка зашчымела сэрца ад жалю да маладой жанчыны з діцём? І немцы былі рознымі.
Але не, Хая ўратавалася толькі на некалькі дзён. Пра яе ўчуліпаліцаі. Схапілі жанчыну i яе дзіця, пагналі ў Рэчыцу. Назад Хая i яе дзіця, вядома ж, не вярнуліся...
ВЁСКА ГОРВАЛЬ
Да вайны ў ёй было 360 двароў, 1563 жыхары. Спалена ў чэрвені 1943. Пераважная большасць загінуўшых да вайны працавалі ў калгасе «Чырвоны Кастрычнік» ці займаліся саматужніцтвам.
БАБІЦКI Мальч Янкелевіч, расстраляны у жніуні 1941.
БАБІЧ Канстанцін Мікалаевіч, н. у 1910, партызан, загінуў.
БАБОК Васіль Сцяпанавіч, 65 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
БАБОК Ганна Сямёнаўна, 55 гадоў, расстраляна, 14.06.1943.
БАБОК Марыя Паўлаўна, 44 гады, расстраляна 14.06.1943.
БАГДАНАВА Малка, расстралянаў жніўні 1941.
БАРЫСЕНКА Ганна, 60 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
БІБІК Марыя Усцінаўна, 79 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
БІБІК Міканор Міхайлавіч, 76 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
БОДЗЬКА Акуліна Мікалаеўна, 60 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
БОРСУК АндрэйПракопавіч, 72 гады, расстраляны 14.06.1943.
БОРСУК ВольгаАляксандраўна, 45 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
БОРСУК Міхаіл Фёдаравіч, н. у 1925, партызан, загінуў у бai з паліцаямі 12.07.1943 каля в. Целяшы (Гомельскі р-н). За мужнасць i гepaiзм пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны I ступені i медалём «ПартызануАйчыннайвайны» I ступені.
ГОЛЫШ Адам Іванавіч, 2 гады, расстраляны 14.6.1943.
ГОЛЫШ Варвара Іванаўна, 7 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ГОЛЫШ ІванПіліпавіч, 12 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ГОЛЫШ МарыяСямёнаўна, 34 гады, расстраляна 14.06.1943.
ГОЛЫШ МікітаТарасавіч, 70 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ГОЛЫШ НінаІванаўна, 5 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ГОЛЫШ Піліп Мікітавіч, 45 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ГОЛЫШ Праскоўя Мартынаўна, 44 гады, расстраляна 14.06.1943.
ГОЛЫШ Праскоўя Мікітаўна, 35 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ГОЛЫШ Фёкла, 70 гадоў, спалена 14.06.1943.
ГОШКА (ГОЖКА) МарыяАрцёмаўна, 55 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ДАНАМЫШАНКА Дзмітрый, 60 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ДВОРКІН Іосіф Іаселевіч (Ніселевіч), н. у 1906, да вайны працаваў сакратаром Горвальскага с/с, партызан, загінуў 01.09.1941 у Рэчыцы.
ДЗЮБКО МаланняІванаўна, 74 гады, расстраляна 14.06.1943.
ДЗЮБКО Пётр Маркавіч, 55 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ЕЛІСЕЕВА Алена Іванаўна, 70 гадоў, закатавана 14.06.1943. Ёй выкруцілі pyкi, адрэзалі язык, на грудзях выразалі зорку.
КАГАНОВІЧ ГолдаМірыносаўна, 70 гадоў, расстралянаў жніўні 1941.
КАГАНОВІЧ Kiва, и. у 1921 (1922?). Быў на фронце. Вярнуўся, не прабіўшыся з акружэння, дамоў. Арыштаваны паліцаямі i адпраулены у Рэчыцу. Далейшылёсневядомы.
КАГАНОВІЧ Нoxiм, расстраляны у жніўні 1941.
КАЛЕСНІКАВА Перла, 60 гадоў, расстраляна у жніўні 1941.
КАЛЕСНІКАВА Слава, каля 50 гадоў, расстраляна у жніўні 1941.
КАЛЕСНІКАВА Хая. У жніўні 1941, калі фашысты расстрэльваліў Горвалі яўрэяў, ёй пашчасціла ацалець. Як расказваюць у вёсцы, немец, што прыйшоў арыштоўваць яе, жанчыну адпусціў, бояе муж быў не яўрэем. Алепазней Хаю схапілі паліцаі i пагналі ўРэчыцу. Далейшыяелёсневядомы. Разам з мaцi было i дзіцё.
КАЛЕСНІКАЎ Ісак, 60 гадоў, расстраляны ў жніўні 1941.
КАЛЕСНІКАЎМэйлух, расстраляны ўжніўні 1941.
КАЛЕСНІКАЎЮдка, 50 гадоў, расстраляны ў жніўні 1941.
КАНОДА Іван Якаўлевіч, партызан, расстраляны.
КАНОДА Фёкла Сямёнаўна, 68 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
КАСТРАМА Варвара Міканораўна, 50 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
КАСТРАМА Марыя Васільеўна, 50 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
КАСТРАМА МарыяСевасцьянаўна, 20 гадоў, закатавана 14.06.1943.
КАСТРАМА Сяргей Лаўрэнавіч, 55 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
КАЧАНОЎСКАЯ МарыяКузмінічна, 60 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
КЛЯЦОЎСКАЯ ТаццянаПіліпаўна, 65 гадоў,расстраляна 14.06.1943.
КЛЯЦОЎСКІ Савелій Францавіч, 65 гадоў,расстраляны 14.06.1943.
КОПЕЛЬЯН (КОПЕЛЬМАН) Пейша, расстраляныў жніўні 1941.
КОФМАН Аэразалман, каля 40 гадоў, расстраляныў жніўні 1941.
КОФМАН Барахель, расстралянаўжніўні 1941.
КОФМАНБрайнаСаламонаўна, загінула ў жніўні 1941. Калі карнікі выехали з вёскі, людзі агледзелі расстраляных. Высветлілася, штоніводная куля не зачапілаБрайнуСаламонаўну. Хутчэй за усёянапамерла ад разрыву сэрца.
КУКАРАКацярынаМалахаўна, 60 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
КУЛЕЙ Еўдакія Сазонаўна, 78 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
КУПЕРМАН Перац, н. у 1905, расстраляныўжніўні 1941.
КУРБАЦКАЯ AгапаСевасцьянаўна, 80 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
КУХАРЭНКА Піліп Сідаравіч, 72 гады, расстраляны, а затым спалены 14.06.1943.
КУХАРЭНКА Усціння Якаўлеўна, 68 гадоў, расстраляна, а затым спалена 14.06.1943.
ЛАХАНЬКО (ЛАХОНЬКА) Ганна Паўлаўна, 70 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ЛАХАНЬКО Марыя Мікалаеўна, 35 гадоў, расстраляна 14.06.1943 пры спробе уцячы з хаты, куды фашысты сабралі людзей, каб спаліць. Разам з маці загінулі дзеці: сын Аляксандр, 4 гады, дочкі-Вольга, 11 гадоў, Жэня, 8 гадоў.
МНУСКІН Ісак (Борах), каля 60 гадоў, расстраляныў жніўні 1941.
МНУСКІНА Песя, каля 60 гадоў, расстралянаў жніўні 1941.
НАРКЕВІЧ МікалайУльянавіч, 80 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ПЕТРАВЕЦ Аксіння Логінаўна (Логвінаўна), 67 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ПЕТРАВЕЦ Рыгор Кірылавіч, 65 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ПЕТРАВЕЦ Сямён Кірылавіч, 70 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ПЕТРАВЕЦ Фёкла Сазонаўна, 60 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ПРАЖЫВАЛЬСКАЯ ГалінаВ., 17 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ПРАЖЫВАЛЬСКАЯ Міла В., 35 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ПРАЖЫВАЛЬСКІУладзімір, 6 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ПРАЖЫВАЛЬСКІ Яўген, 4 гады, расстраляны 14.06.1943.
РАГОЎСКАЯ Алена Іванаўна, 75 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
РАГОЎСКАЯ МарыяСевасцьянаўна, 20 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
РАГОЎСКІІгнатУсцінавіч, 79 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
САПОЖНІКАЎ Лейзер Еськавіч, расстраляны у жніўні 1941.
СІЛЬЧАНКА Яўгенія Пятроўна, 7 гадоў, расстраляна 14.07.1943.
ТУРАВА Ганна, 75 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ХВАЙНIЦКАЯ Ганна Мжалаеўна, 78 гадоў, расстраляна 14.06.1943.
ШКУРЫН Дзям'янАстанавіч, 70 гадоў, расстраляны 14.06.1943.
ШЧАРБОВІЧ Аверкій Мікалаевіч, 75 гадоў, расстраляны, а затым спалены 14.06.1943.
ШЧАРБОВІЧ Ева Іванаўна, 60 гадоў, расстраляна, а затым спалена 14.06.1943.
ЯЛЕНСКАЯ Рахіль, 45 гадоў, расстралянаў жніўні 1941.
ЯЛЕНСКІХоня, 45 гадоў, расстраляныў жніўні 1941.
ПАСЕЛАК ДАБРАВОЛЕЦ
Да вайныўiм было 14 двароў, 72 жыхары. Цалкам спалены 13.06.1943.
КАЗЛОЎСКІ ІванРаманавіч, 44 гады, спалены 13.0943.
ВЁСКА МАСКАЛІ
Да вайныў ей было 26 двароў, 120 жыхароў. Цалкам спалена ў чэрвені 1943. Фашыстырасстралялі 3 вяскоўцаў. Іхнія прозвішчы, на жаль, устанавіць не ўдалося.
ВЁСКА МІЛАГРАД
Да вайны мела 15 двароў, 111 жыхароў. Цалкам спалена ў жніўні 1943.
ВАЗОВІК Сцяпан Д., расстраляны.
ЗЯКАЛА Пётр, расстраляны.
ФІЛОНЧЫК Кацярына Н., расстраляна.
ФІЛОНЧЫК Марыя (дзіцё), расстраляна.
ФІЛОНЧЫК Mixaiл (дзіцё), расстраляны.
ФІЛОНЧЫК Эра (дзіцё), расстраляна.
ПАСЁЛАК ПЕРШАЕ МАЯ
Да вайны ў ім было 46 двароў, 243 жыхары. Цалкам спалена ў чэрвені 1943. Фашыстырасстраляліi спалілі 10 чалавек. На жаль, прозвшчы 4 ахвяраўтагожудаснага дня ўстанавіць не ўдалося.
ГУЗ ІванЛук'янавіч, н. у 1923.
ЖУРАЎСКАЯ Марыя, н. у 1880.
КАПШАЙ Марыя, н. у 1875.
КОЦУР Фёкла, п. у 1880.
ПІНЧУК ЛюбоўДзмітрыеўна, н. у 1939.
ЯЗОТЧАНКА СамасцейІванавіч, п. у 1878.
ВЁСКА СВІДЭРА
Да вайны у ёй было 36 двароў, 135 жыхароў. Цалкам спалена ўчэрвені 1943.
MAKCIMABA ЛІД3ІЯ. MAKCIMABA Пелагея.
ЦЫБУЛЬСКАЯ Ганна.
ЦЫБУЛЬСКАЯ Марыя (Марта).
ЦЫБУЛЬСКАЯФядора.
ЦЫБУЛЬСКІ Аляксей I.
ЦЫБУЛЬСКІMixaiл М.
ВЁСКА СТАРЫНА
Да вайныўёй было 26 двароў, 75 жыхароў. Цалкам спалена ў чэрвені 1943.
ГАЛАВІНСКІ Міхаіл Людвігавіч.
ГАЛАВІНСКІ Фрол Людвігавіч.
ВЁСКА СТАСЕЎКА
Да вайныўёй было 74 двары (згоднаіншыхданых106), 364 жыхары. Спалена чэрвені 1943. Пераважнаябольшасць загінуўшых да вайныпрацаваліўкалгасе «Чырвоныпартызан».
АТАМАНЧУК ЛюбоўПаўлаўна, 23 гады, закатавана 14.6.1943.
БЯЛУН Аляксей А.
БЯЛУН Васiль А.
БЯЛУН Праскоўя.
ДаўгалапцеваЕўдакія Васільеўна, 80 гадоў, спалена 14.6.1943.
ДАЎГАЛАПЦЕВА Матруна.
ДАЎГАЛАПЦЕВА Праскоўя.
ДАУГАЛАПЦЕЎ Апанас Ц., 64 гады, спалены 14.6.1943.
ICAEHKA Ганна Савельеўна, 40 гадоў, спалена 14.6.1943.
ICAEHKA Соф'я.
КАРПЕНКА Люба.
KAPНIІEHKA Фёкла.
КОЦУР Дзям'ян Д.
ПІКУЛІНСКІ Mixaiл Гаўрылавіч, 30 гадоў, расстраляны 14.6.1943.
Ўсхопаў Канстанцін Андрэевіч, да вайны працаваў старшынёй калгаса «Чырвоны партызан», партызан, расстраляны ў верасні 1941.
ЦЫБУК Ціт Іванавіч, 70 гадоў, спалены 14.6.1943.
Bёскі спаленыя карнікамі
Валадарск, Гарноўка, Глыбаў, Горваль, Дабраволец, Маскалі, Мілаград, Першае Мая